گفت وگوی ایسنا با رییس بیمارستان روزبه: مبتلایان به اختلالات روانی تنهاترین بیماران هستند/ بخشی از خانواده ها حاضر به نگهداری از بیمار روانی خود نیستند/ تأثیر فشارهای اقتصادی بر اختلالات روانی را نمی توان نادیده گرفت/ از مصرف خودسرانه قرص های آرامش بخش خودداری کنید

ایسنای علوم پزشکی تهران – بیمارستان های روانپزشکی حال و هوایی غریب دارد، فضایی آرام و ساکت چون شاید با صدایی، بیماری برخی از بیماران تشدید شود. شاید در خیال عموم مردم و حتی خانواده های این بیماران، امیدی به درمان بیماران روانپزشکی نباشد، دکتر سید طه یحیوی، رییس بیمارستان روانپزشکی روزبه نیز به این موضوع اشاره می کند و می گوید: بعضی از مردم نسبت به بیماران روانپزشکی نا امید هستند، آنها توجیه می کنند که مثلا فردی که نیاز به جراحی دارد نهایتا جراحی می شود و به کار و زندگی باز می گردد، ولی امیدی به درمان بیمار روانپزشکی نیست به همین دلیل این بیماران مدام رانده و تنها می شوند و می توان گفت که بیماران ما، تنهاترین بیماران کشور هستند. این درحالیست که بسیاری از بیماران ما با دریافت درمان عملکرد اجتماعی و ارتباطی خود را تا حد زیادی به دست می آورند. ما باید روی امیدواری مردم به مراقبت های روانپزشکی و نیز حفظ احترام و کرامت بیماران روانی کار کنیم.

متن گفت وگوی ایسنای علوم پزشکی تهران با رییس بیمارستان روزبه را می خوانید:

* بیمارستان روزبه قدمتی نزدیک به  ۸۰ سال دارد، مهم ترین فعالیتی که در این بیمارستان در زمینه های مختلف انجام می شود، مربوط به چه مسایل و مواردی است؟

بیمارستان روزبه ۲۰۶ تخت  فعال دارد و دارای بخش اورژانس سرپایی، اورژانس بستری، دو بخش بستری کوتاه مدت، چهار بخش بستری بزرگسال، دو بخش اطفال، بخش روانپزشکی اعتیاد و  درمانگاه می باشد. این بخش ها، قسمت هایی است که از سالها قبل راه انداز شده و سایر بیمارستان های روانپزشکی نیز کم و بیش از این بخش ها و سرویس ها برخوردارند. اما بخش هایی در روزبه هستند که در ایران کم نظیر هستند از جمله واحد رواندرمانی ، واحد طب روان جنسی، واحد نوروسایکیاتری، واحد ورزش درمانی، بخش روانپزشکی قضایی و بخش روانپزشکی سالمندان. در آموزش هم دوره های آموزشی تکمیلی فوق تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان، فلوشیپ روان درمانی، فلوشیپ طب روان‏جنسی و اخیرا فلوشیپ نوروسایکیاتری نخستین بار در بیمارستان روزبه راه اندازی شدند.

یکی از واحد های مهم بیمارستان روزبه مرکز روزانه است. مراکز روزانه جزو پیشروترین مراکز روانپزشکی هستند از این نظر که هر چه به قدیم برگردیم تمایل به این بود که بیماران روانپزشکی بیشتر در بیمارستان مراقبت شوند و هر چه پیش می رویم تمایل به این سمت است که بیماران به جمع خانواده برگردند و مراقبت شوند و اقامتشان در بیمارستان کوتاه شود. در همان راستا مرکز روزانه که مرکزی با نگاه روانپزشکی جامعه نگر است تشکیل گردید. به این ترتیب که بیمار صبح به بیمارستان می آید و تا ظهر از اقداماتی درمانی برخوردار می شود و سپس به منزل باز می گردد در مدتی که بیمار در بیمارستان حضور دارد، به او آموزش هایی در راستای کنترل بیماری و کاردرمانی داده می شود، شبکه اجتماعی اش گسترده می شود و مهارت های زندگی به او آموزش داده می شود. در واقع این مرکز تأسیس شد برای اینکه خدمات سرپایی به بیماران داده شود تا اینکه هر چه بیشتر اقامتشان در خانه باشد. در بیمارستان روزبه برای کودکان اوتیسمی مرکزی داریم به نام مرکز «مسرّت»؛ خانواده هایی که فرزندان اوتیسمی دارند، فرزندان خود را روزها به این مرکز می آورند و برای این کودکان کاردرمانی و گفتار درمانی و آنچه برای بیماری اوتیسم لازم است، انجام می شود. این دست از فعالیت ها بسیار مهم است چون پیشروست و در اکثر بیمارستان های دیگر چنین امکانی وجود ندارد.

دو مرکز تحقیقات در بیمارستان روزبه وجود دارد، یکی مرکز تحقیقات روانپزشکی و روانشناسی بالینی و دیگری مرکز تحقیقات نوروسایسنس است. بیمارستان روزبه آزمایشگاه روانپزشکی ژنومیک دارد که در کشور به این عنوان آزمایشگاهی وجود ندارد.

روزبه بخش و درمانگاه نورو سایکتری (عصب روانپزشکی) دارد که ۴ نفر از همکاران نورولوژیست و یک نفر از اساتید روانپزشکی که دوره تکمیلی در این زمینه گذرانده اند در این مرکز مشغول به کار هستند و خوشحالیم که از مهر امسال دوره تکمیلی فلوشیپ نورو سایکتری در بیمارستان روزبه راه اندازی می شود.

درمان در منزل یکی از بهترین مقالات را مشاهده کنید

* بنابراین معتقدید که بیمارستان روزبه از نظر علمی، پژوهشی و درمانی نسبت به دیگر بیمارستان های روانی کشور پیشرفته تر یا جلوتر است؟

با تواضع می توان گفت بیمارستان روزبه احتمالا اندکی نسبت به بیشتر  بیمارستان های روان پزشکی پیشروتر باشد.

* این بیمارستان برای پیشبرد اهداف خود با چه مشکلاتی مواجه است؟ 

 بخش عمده مشکلات ما برمی گردد به مشکلات مالی. بیمارستان های روانپزشکی از قدیم مشکل مالی داشته اند، این مشکلات مالی اخیراً با مسایلی که پیش آمده و وضع تورم در جامعه، بسیار بیشتر به چشم می آید.  اولاً مخاطبین ما پولدار نیستند، این یک مساله اثبات شده است که بیماران روانپزشکی بیشتر در میان قشر ضعیف جامعه هستند و معلوم نیست کسانی که بیماری روانپزشکی پیدا می کنند به واسطه بیماری به طبقه ضعیف سقوط می کنند یا کسانی که در طبقات پایین جامعه هستند به دلیل فشار اجتماعی، بیشتر مبتلا به اختلال روانپزشکی می شوند؛ به هر حال بیماران ما از نظر مالی بسیار ضعیف هستند. بسیاری از بیماران که مراجعه می کنند، پول ندارند و همان تعرفه ای که دولت تعیین کرده را نیز نمی توانند بپردازند لذا بعضی خانواده ها، بیمار خود را در بیمارستان رها می کنند و حتی پس از اینکه دوره درمان به پایان رسید و بیمار بهبودی پیدا کرد، خانواده تمایلی به نگهداری از این بیمار را ندارند و بیمارستان باید بسیار پیگیری کند تا بتواند بیمار را به خانه خود بازگرداند، در این موقعیت ، بیمارستان هیچ مبلغی دریافت نمی کند و تنها خواسته این است که بیمار را تحویل بگیرند! سال گذشته بیماران مبلغی حدود ۲ میلیارد و ۴۵ میلیون تومان هزینه درمان را به بیمارستان پرداخت نکردند و این موجب بدهکارتر شدن بیمارستان ما شده است. مبلغی که از جانب دولت تحت عنوان نیازمندان و بیماران روانی است بسیار  بسیار کمتر از این عدد است و این موجب می شود که بیمارستان ما تحت فشار باشد.

روانپزشکی رشته ای است که صرفاً بر پایه ویزیت می باشد و درآمد آن بسیار پایین است این در حالی است که هزینه ها نسبت به سال گذشته ۳ برابر شده است، در نتیجه روزبه یک بیمارستان بسیار بدهکار است. بدهکاری بیمارستان در حال حاضر ۲۴ میلیارد تومان بوده که پیش بینی می شود تا پایان سال به ۴۰ میلیارد تومان برسد. تا این لحظه با کمک های دانشگاه علوم پزشکی تهران سر پا مانده ایم ولی نمی دانم تداوم این وضع تا کی می تواند ادامه یابد. من از همه کسانی که به نحوی می توانند و انگیزه دارند که به بیماران روانی کمک کنند درخواست می کنم که بیمارستان ما را دریابند.

مشکلات مالی فشار شدیدی به ما وارد کرده ولی همواره سعی کردیم که این فشار به بیماران منتقل نشود، ولی به هر حال بیماران متوجه این مسایل و مشکلات می شوند. همچنین متأسفانه به دلیل همین مشکلات مالی، فعالیت های توسعه ای در بیمارستان روزبه متوقف شده است، قصد داشتیم به منظور توسعه خدمات سرپایی درمانگاه جدیدی بسازیم که به دلیل مسایل مالی طرح نیمه کاره رها شده است.

* از سوی عموم مردم با چالش یا چالش خاصی مواجه هستید؟

 بخش عمده این چالش ها باز می گردد به نگاهی که مردم، مسئولین و حتی گاهی پرسنل خودمان ، به بیمار روانپزشکی دارند. به عبارت دیگر در برخورد با بیمار روانپزشکی مشکل فرهنگی داریم، متأسفانه بیمار روانپزشکی در اولویت نیست و رانده شده است، به همین دلیل برخی از بیماران تنها وقتی بیماری شان اوج گرفت و تشدید شد به بیمارستان آورنده می شوند. متأسفانه ندرتا پیش می آید که برخورد پرسنل با بیمار محترمانه نباشد که در بیمارستان روزبه بسیار بر روی این مساله حساس هستیم و سعی داریم فرهنگسازی کنیم.

از سوی دیگر بعضی از مردم نسبت به بیماران روانپزشکی نا امید هستند، آنها توجیه می کنند که مثلا فردی که نیاز به جراحی دارد نهایتا جراحی می شود و به کار و زندگی باز می گردد، ولی امیدی به درمان بیمار روانپزشکی نیست به همین دلیل این بیماران مدام رانده و تنها می شوند و می توان گفت که بیماران ما، تنهاترین بیماران کشور هستند. این درحالیست که بسیاری از بیماران ما با دریافت درمان عملکرد اجتماعی و ارتباطی خود را تا حد زیادی به دست می آورند. ما باید روی امیدواری مردم به مراقبت های روانپزشکی و نیز حفظ احترام و کرامت بیماران روانی کار کنیم.

کلینیک پوست و مو جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران را مشاهده کنید

* به طور میانگین پرسنل بیمارستان چه تعداد هستند؟

با کادر پرستاری، اداری و پزشک در مجموع بیش از ۳۰۰ نفر هستیم.

* به طور میانگین مراجعین به بیمارستان روزبه به چه نفر می رسد؟

سالی ۲۵ تا ۲۶ هزار نفر به درمانگاه مراجعه می کنند، سالی حدود ۵ هزار نفر در اورژانس و در بخش ها بستری می شوند.

* بیمارانی که به بیمارستان مراجعه می کنند از استان های مختلف کشور هستند یا محل زندگی اکثریت بیماران در تهران است؟

مراجعه از شهرستان ها بسیار داریم، اما ۷۰ تا ۸۰ درصد مراجعین برای تهران و اطراف هستند.

* با توجه به اینکه روزبه یک بیمارستان روانپزشکی است و مراجعین اصلی کسانی هستند که مبتلا به بیماری روانی هستند، قطعاً کار پرسنل این بیمارستان و رعایت اصول اخلاقی بسیار مهم است، به عنوان رییس بیمارستان چه توصیه هایی به آنها داشتید و دارید؟

معمولاً با توصیه و نصحیت تغییری ایجاد نمی شود لذا  در وهله اول باید فرایندهای بیمارستان را اصلاح کنیم. به طور مثال شرایط در گذشته اینطور بود که نوبت دهی در درمانگاه نداشتیم، مراجعین باید از ۸ صبح به بیمارستان می آمدند و نوبت می گرفتند و امکان داشت ۴ بعدازظهر نوبت آنان برای دیدن پزشک فرا برسد و همین مساله موجب ناراحتی و پرخاشگری بیماران و مراجعین می شد و با پرخاشگری بیمار، پرسنل نیز ناراحت و عصبانی می شدند . روی نوبت دهی کار شد و الان می توان گفت شرایطی است که هر کسی با اختلافات چند دقیقه ای نسبت به وقت داده شده ویزیت می شود. این باعث می شود همه راضی تر و خوشحال تر باشند. این رعایت حق بیمار است و بهتر از ساعت ها کلاس و نصیحت کار می کند. در کل معتقدم که باید به صورت سازمانی و فرایندی به برخی از مسایل نگاه کنیم تا مسایل اخلاقی رعایت شود.

یکسری از مسایل هم به فرهنگسازی برمی گردد، برای فرهنگسازی قدم هایی برداشتیم و به جز کمیته اخلاق که در بیمارستان از قدیم بوده، چند کارگروه ایجاد کردیم. یک کارگروه، کارگروه کاهش موارد محدودیت فیزیکی است. در روانپزشکی اگر بیماری بسیار پرخاشگر باشد به طوری که امکان دارد به خود و دیگری آسیب برساند، از مهار فیزیکی استفاده می شود به این ترتیب که بیمار را می بندند و آرام بخش به او تزریق می کنند. ما به این نتیجه رسیدیم که این نوع از مهار بیمار بسیار زیاد هست و می تواند کمتر باشد لذا کارگروهی تشکیل دادیم که به پرسنل آموزش دهند در چنین مواقعی چه رفتار و گفتاری را در پیش بگیرند تا بلکه محدودیت فیزیکی اعمال نشود. برنامه ریزی کردیم و قدم به قدم جلو می رویم که این موارد کاهش یابد.

 * می توان بیماری های روانی، را بیماری خاموش عنوان کرد چون علایم این بیماری در میان برخی از افراد تامدت ها مشهود نمی شود. جامعه ایران از نظر ابتلا به این بیماری را چطور می بینید؟ چند درصد مردم کشور در معرض ابتلا به این بیماری هستند؟

به نظرم ما در این موضوع تفاوتی با مردم دنیا نداریم و همان اندازه که مردم دنیا در معرض بیماری هستند، ما هم در معرض هستیم. در مورد شیوع باید بگویم که آخرین پیمایش های ملی که انجام شده، عددی بین ۲۵ تا ۲۷ درصد را برای اختلالات روانپزشکی که کد تشخیصی می گیرند، به دست آوردند. سایر کشورهای دنیا هم همین درصد است شاید مقداری کمتر.

به هر حال ایران کشوری است که در طول ۴۰ تا ۵۰ سال اخیر، در معرض حوادث و تروما های مختلفی بوده و همین مساله موجب می شود که شیوع برخی از اختلالات نسبت به برخی از جوامع دیگر بالاتر رود و ممکن است که در جوامعی مثل سوئد و اسکاندیناوی افسردگی بیشتر باشد و ممکن است در ایران اختلال تنش پس از سانحه یا PTSD بیشتر باشد. به هر حال انقلاب، جنگ، سیل و زلزله مواردی هستند که موجب می شود برخی از اختلالات بیشتر شود.

* فشارهای اقتصادی سبب ابتلا و بروز بیشتر اختلالات روانی در میان مردم ایران نشده است؟

فشارهای اقتصادی را نمی توان نادیده گرفت، من بعید می دانم که اکثر مردم دنیا راحت زندگی کنند. معتقدم از میان هفت میلیارد انسانی که در این کره خاکی زندگی می کنند، لااقل ۵ تا ۶ میلیارد زندگی خیلی راحتی ندارند و ما هم مثل همان ها هستیم و بدتر از آنها نیستیم. بنابراین خیلی معتقد به این نیستم که فشار اقتصادی بر مردم ایران باعث شود که مشکلات روانپزشکی بیشتر باشد. ولی معضلی که کشور با آن روبه روست همسایه ای چون افغانستان است؛ افغانستان بزرگترین تولید کننده مواد مخدر است و این مساله لاجرم بر روی مردم ما تأثیر می گذارد. احتمالاً اعتیاد در کشور ما از  بسیاری  کشورهای دیگر بیشتر است. واقعیت این است که من با این نگاه موافق نیستم که بگوییم چون کشور تحریم است و کشورمان یکسری مشکلاتی دارد، شیوع اختلالات روانپزشکی در کشور چند برابر کشورهای دیگر هست، مطرح کردن این مسایل بیشتر تبلیغات است. عمده بیماری های روانپزشکی زمینه های ژنتیکی دارند. یک درصد مردم دنیا مبتلا به اسکیزوفرنیا هستند، خیلی هم ربطی ندارد که در کدام جامعه هستند بنابراین عمده اختلالات روانپزشکی توارث بسیار بالایی دارند و عوامل محیطی به شعله ور شدن آن کمک می کنند . در مجموع شرایط ما متوسط است.

* عموم مردم شاهد هستند که پرخاشگری در سطح جامعه و خانواده و هنگام رانندگی افزایش پیدا کرده و شاید همین مساله را تعمیم دهند به اینکه تعداد بیمارانی که مبتلا به ناراحتی های مغز و اعصاب هستند در حال افزایش است؛ این نوع از پرخاشگری ها را جزو بیماری اختلالات روانی نمی دانید؟

ما باید تفاوتی قائل شویم میان افسردگی با بیماری افسردگی، تفاوت قائل شویم بین اضطراب با بیماری اضطرابی و تمایز قرار دهیم میان پرخاشگری با بیماری روانی؛ اینطور نیست که هر کسی که غمگین شد، بیماری روانپزشکی داشته باشد، هر انسانی که چیزی را از دست می دهد غمگین می شود. یا اضطراب یک بیماری روانپزشکی نیست. بیماری روانپزشکی تعریف دارد. من هم موافقم که در شهر به دلیل شلوغی و ترافیک، اعصاب مردم ضعیف شده است و بیشتر پرخاشگری می کنند ولی این مساله به معنای بیماری روانپزشکی نیست. شاید به دلیل شرایط و جو، برخی از علایم بیماری روانپزشکی در جامعه ایران شیوع بیشتری داشته باشد، ولی این نکته بدین معنا نیست که اختلال های  روانپزشکی در ایران به صورت چشمگیری با سایر دنیا متفاوت است.

درمانگاه زخم جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران را مشاهده کنید

* برخی به منظور درمان مشکلاتی از جمله افسردگی، اضطراب و… به صورت خودسرانه داروهایی مصرف می کنند، این مساله چه آسیب هایی به همراه دارد؟ آیا امکان دارد به مرور زمان مثلاً افسردگی تبدیل به بیماری افسردگی شود؟

به این صورت که شما بیان می کنید خیر؛ اما ممکن است که شخصی زمینه های ژنتیکی یک اختلال روانی را داشته باشد و با مصرف داروهای خودسرانه سبب شود که  ژن بیماری که تا دیروز خاموش بود، فعال شود و شخص دچار بیماری اختلال روانی گردد. مثلا کسی که زمینه اختلال دوقطبی را دارد با مصرف داروی ضد افسردگی مبتلا به شیدایی شود. یا برخی قرص یا دارویی را مصرف می کنند و آرام آرام به این قرص و دارو وابسته می گردند منظورم قرص هایی مثل کلونازپام و لورازپام است. این مساله نیز به مرور آسیب زا خواهد بود.

* به طور میانگین چند درصد از بیماران روانی شناسایی نشدند یا تحت درمان قرار نگرفتند؟

ما آمار دقیق نداریم که چه تعداد بیمار در بخش دولتی و خصوصی توسط روانپزشکان و روانشناسان تحت درمان هستند به همین دلیل نمی توان به طور دقیق گفت که چه تعداد از بیماران هنوز شناسایی نشده اند یا برای درمان مراجعه نکرده اند، تنها می دانیم که تعداد این بیماران احتمالا کم نیست . مشکل ما بیشتر از اینکه بیمارانی که مراجعه نکرده اند باشد خدمت رسانی به همین بیمارانی است که مراجعه کرده اند.

* در صحبت هایتان به امید هم اشاره کردید، چقدر می تواند امیدوار بود که درصدی از این بیماران به مرور زمان درمان می شوند؟

از جهاتی روانپزشکی نسبت به سایر رشته ها بسیار موثرتر است. بیمارانی که بستری می شوند غالباً تا حدودی بهبود می یابند منتها همچنان دارو استفاده می کنند و تحت درمان هستند.

بیمارانی هم داریم که بسیار بدحال هستند و مداخلاتی که روی آنها می کنیم عملکرد آنها را بسیار بالا می برد و بسیار موثر است. شاید نگاه دیگران این باشد که این بیماران بهبود نمی یابند ولی اتفاقاً برعکس می توانیم کمک کنیم که بهبود یابند و از آن شرایط خارج شوند.

* ایران در علم روانپزشکی در چه سطح و جایگاهی است و چه چشم اندازی برای این علم متصور هستید؟

روانپزشکی رشته است که مبتنی بر تکنولوژی نیست، این در حالی است که در بسیاری از رشته ها تجهیزات پزشکی و تکنولوژی حرف اول را می زند. ارزیابی ما بیشتر براساس شرح حال از بیمار و همراه بیمار است. در روانپزشکی، تشخیص مبتنی بر ارزیابی بالینی پزشک است و درمان ها یک تعدادی داروهایی است که خوشبختانه در کشور وجود دارد به همین دلیل روانپزشکی ایران با روانپزشکی خط اول دنیا فاصله چندانی ندارد و شاهد آن مقاله ها و پژوهش های بسیار موثر و خوبی است که شاهد آن هستیم.