ایسنای علوم پزشکی تهران – رییس مرکز ژنومیک دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به آمار و ارقام منتشره از سرطان در دنیا و ایران و نرخ رشد آن در دو دهه آینده، کاهش آمار این بیماری را نیازمند برنامه‌ریزی دقیق‌تر، تامین منابع و جلب مشارکت آحاد جامعه دانست.

دکتر وحیدرضا یاسایی با اشاره به آخرین گزارش رسمی منتشره توسط وزارت بهداشت از آمار سرطان در سال ۱۳۹۳ و بر اساس جمعیت ۷۷.۸ میلیون نفری کشور در آن مقطع، گفت: بر اساس این آمار تعداد موارد جدید کل سرطان‌ها ۱۱۲ هزار و ۶۰ مورد در سال ۹۳ بوده است که از این تعداد ۵۱ هزار و ۶۲۸ مورد (۴۶درصد) از سرطان‌ها در زنان و ۶۰ هزار و ۴۳۲ مورد (۵۴درصد) از سرطان‌ها در مردان رخ داده است.

۱۰ سرطان شایع در کشور

وی با بیان اینکه بر اساس آخرین آمار رسمی منتشر شده، بیشترین میزان بروز سرطان در گروه سنی ۲۵ تا ۲۹ سال بوده و میزان این بروز در دو جنس مرد و زن تقریبا یکسان است، اظهار کرد: بجز سرطان پوست، ۱۰ سرطان شایع در کشور به ترتیب عبارتند از پستان، معده، کولورکتال، ریه، پروستات، مثانه، خون، مغز و دستگاه اعصاب مرکزی، مری و تیروئید.

یاسایی شایع‌ترین سرطان‌ها در جمعیت مردان کشور را سرطان‌های معده، پوست (غیرملانوما)، پروستات، کلورکتال و مثانه و در جمعیت زنان کشور سرطان‌های پستان، کلورکتال، پوست(غیرملانوما)، معده و تیروئید عنوان کرد و گفت: همچنین از نظر جنسیتی بعضی از سرطان‌ها در جنس خاصی بروز بیشتری دارد. بطور مثال از ۳۸۱۸ مورد سرطان تیرویید تعداد ۲۹۱۲ مورد آن در زنان رخ داده است.

وی با بیان اینکه توزیع جغرافیایی سرطان در کشور دارای الگوی خاصی است، تصریح کرد: بر این اساس بیشترین میزان بروز سرطان به ترتیب در استان‌های یزد، زنجان، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، اصفهان، تهران و آذربایجان شرقی و کمترین میزان بروز در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، لرستان و چهار محال و بختیاری رخ داده است. همچنین بعضی از سرطانها در بعضی از استان‌ها از شیوع بالاتری برخوردار است.

رییس مرکز تحقیقات ژنومیک دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی با بیان اینکه توزیع جغرافیایی سرطان در کشور ما خاص است، گفت: مسئولان و دست اندرکاران سلامت کشور باید در قالب طراحی یک پروژه علمی بررسی کنند که علت شیوع و بروز پایین سرطان به عنوان نمونه در سیستان و بلوچستان چیست؟ آیا خاک و عوامل محیطی تاثیرگذار است یا پروفایل ژنتیکی خاصی دارند؟

وی با اشاره به انتشار آمار مرتبط با سرطان در کشور، تاکید کرد: الان که آمار منتشر شده، باید با تعریف پروژه‌های متعدد نسبت به تحلیل و بررسی آمار و نرخ رشد این بیماری برنامه‌ریزی شده و مدیریت رشد سرطان در کشور جدی‌تر گرفته شود.

افزایش بروز سرطان در سال‌های آتی

این عضو هیات علمی دانشگاه در ادامه با اشاره به اطلاعات پایگاه GLOBOCAN سازمان بهداشت جهانی، اظهار کرد: بر این اساس میزان بروز سرطان (بجز لحاظ نمودن آمار سرطان پوست) از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۴۰ یعنی تقریبا طی دو دهه حدود ۱۱۴ درصد رشد خواهد داشت. به عبارت دیگر طی دو دهه میزان بروز سرطان در کشور بیش از دو برابر خواهد شد، این در شرایطی است که میزان رشد بروز سرطان در دنیا تقریبا ۶۳ درصد است.

بهترین روش پیشگیری از سرطان

یاسایی با بیان اینکه بهترین روش پیشگیری از سرطان، پیشگیری اولیه شامل اصلاح روش زندگی، از جمله ترک سیگار، تغذیه مناسب، کاهش فشارهای روحی و روانی، جلوگیری از چاقی و تحرک کافی است، گفت: روش دوم پیشگیری، شناسایی و پیگیری خانواده‌هایی با احتمال ابتلا به سرطان‌های ارثی و خانوادگی است.

۱۰ تا ۱۵ درصد سرطان‌ها ارثی هستند

وی با بیان اینکه طی یک دهه گذشته با وجود تلاش‌های زیاد وزارت بهداشت جهت ثبت اطلاعات و تهیه آمار سرطان در کشور، هنوز متاسفانه آماری از سرطان‌های ارثی جمعیت کشور در دسترس نیست، اظهار کرد: همه سلول‌های سرطانی در ماده ژنتیکی خود دارای اختلال هستند، اما همه آنها وراثتی نیستند، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از سرطان‌ها جنبه موروثی داشته و در این خانواده‌ها ۲۵ تا۵۰ درصد افراد خانواده که حامل ژن معیوب هستند در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند. بنابراین با شناسایی خانواده‌ها و افراد در معرض خطر می‌توان درصد قابل توجهی از خطر ابتلابه این بیماری را کاهش داد.

نشانه‌ها و علایم سرطان‌های ارثی

یاسایی با بیان اینکه خوشبختانه امروزه اکثر افراد جامعه از احتمال ابتلا به سرطان ارثی آگاهی دارند و شرایط انجام آزمایشات تشخیصی ژنتیکی جهت تشخیص سرطان در کشور فراهم شده است، ادامه داد: شرایط و وضیعت‌های خاصی مانند بروز سرطان در سن پایین یا سنینی که انتظار آن نمی‌رود، بروز دو یا چند سرطان اولیه در یک نفر، بروز سرطان دو طرفه مانند سرطان پستان یا کلیه در یک نفر، بروز یک نوع سرطان مشابه در اعضای یک خانواده مانند بروز سرطان پستان در مادر، دختر و یا چند خواهر در یک خانواده، بروز سرطان در نسل‌های متوالی یک خانواده، وجود سابقه بروز سرطان‌های نادر مانند سرطان رتینوبلاستوما، ملانوم چشم در خانواده، بروز سرطان غیرمعمول مانند سرطان پستان در مرد و بروز سرطان همراه با ناهنجاری‌های هنگام تولد، احتمال ارثی بودن سرطان را مطرح می‌کند.

وی تاکید کرد: در این شرایط فرد باید جهت انجام مشاوره ژنتیک به مراکز مشاوره تخصصی سرطان مراجعه کند تا در صورت لزوم آزمایشات لازم جهت تشخیص و تایید بیماری و پیشگیری از ابتلا به سرطان در فرد و سایر اعضا خانواده در معرض خطر انجام شود.

ضرورت پوشش بیمه‌ای هزینه تشخیص و آزمایش‌ ژنتیک سرطان

رییس مرکز تحقیقات ژنومیک با اشاره به بالا بودن هزینه‌های مربوط به آزمایشات ژنتیکی، تصریح کرد: وزارت بهداشت و سازمان‌های بیمه گر باید پرداخت هزینه‌های مربوطه را پوشش دهند، چراکه تشخیص بموقع در افراد سالم علاوه بر کاهش بار اجتماعی آن، تاثیر بسزایی در کاهش هزینه‌های درمان و مدیریت اقتصاد سلامت کشور بدنبال خواهد داشت.

وی با بیان اینکه در این صورت قبل از بروز سرطان در فرد اقدامات پیشگیرانه برای فرد و سایر افراد در معرض خطر خانواده و یا درمان موثر برای فرد مبتلا انجام می‌شود، افزود: در بسیاری از کشورها این بخش از خدمات سلامت، توسط دولت‌ها بصورت رایگان و یا با هزینه بسیار کم پوشش داده می‌شود.

برنامه‌های مرکز تحقیقات ژنومیک در حوزه سرطان‌های ارثی

یاسایی با اشاره به اقدامات و برنامه‌های مرکز تحقیقات ژنومیک در حوزه سرطان‌های ارثی و غیرارثی، تصریح کرد: در حال حاضر در مرکز تحقیقات ژنومیک طیف وسیعی از این نوع آزمایشات (تشخیص مولکولی سرطان) راه‌اندازی شده و تاکنون توانسته‌ایم اقدامات موثری در خصوص پیشگیری و مدیریت درمان به خانواده‌ها ارایه کنیم.

یاسایی با بیان اینکه تاکنون هزاران نفر جهت بررسی ژنتیکی سرطان پستان در فرد بیمار و یا خانواده در معرض خطر به این مرکز مراجعه کرده‌اند، گفت: بیماران مبتلا در کلینیک تخصصی ژنتیک سرطان مورد مشاوره و در صورت نیاز مورد بررسی‌های ژنتیکی بیشتر قرار می‌گیرند و در صورت شناسایی ژن معیوب در فرد مبتلا، سایر اعضای خانواده نیز آزمایش شده و به پزشک معالج ارجاع می‌شوند.

وی ادامه داد: تغییرات ژنتیکی شناسایی شده از بیمارن ایرانی مبتلا به سرطان پستان ارثی در پایگاه‌های معتبر جهانی مربوط به اطلاعات ژنوم مانند GenBank و ClinVar ثبت شده و محققان و پژوهشگران در سراسر جهان می‌توانند از آن استفاده کنند. همچنین محققین مرکز ژنومیک در طی سال‌های اخیر اطلاعات زیادی در ارتباط با تغییرات ژنتیکی بیماری‌ها در جمعیت ایرانی به دست آورده‌اند که بخشی از آنها را در پایگاه معتبر جهانی ClinVar ثبت و در اختیار جهانیان قرار داده‌اند.

ضرورت اجرای کامل برنامه ملی مبارزه با سرطان

یاسایی با تاکید بر ضرورت اجرای کامل برنامه ملی مبارزه با سرطان، تصریح کرد: بر اساس اطلاعات پایگاه سازمان جهانی بهداشت، نرخ رشد و میزان مرگ‌ و میر ناشی از سرطان در کشور ما نسبت به متوسط جهانی و آسیا بالاتر است. بنابراین اگرچه هم اکنون در کشور سونامی سرطان نداریم ولی طی ۱۰ سال آینده این نرخ رشد زیاد می‌شود. لذا اجرای صحیح و سریع برنامه مدیریت سرطان در کشور، بهمراه آموزش عمومی و تلاش در تغییر سبک زندگی مردم یک ضرورت اجتناب ناپذیر است.

رییس مرکز تحقیقات ژنومیک در خاتمه با اشاره به تلاش‌های انجام شده طی ۲ دهه گذشته در زمینه مدیریت سرطان، تصریح کرد: این ارقام و آمار می‌طلبد که مسوولین حوزه سلامت و محققین در همه حوزه‌های مرتبط، با تلاش و همت بیشتر و با جلب مشارکت مردم و سایر دستگاه‌ها و نهادهای ذیربط علل مربوطه را شناسایی و در جهت کاهش میزان بروز سرطان در مناطق مختلف کشور اقدامات موثرتری را انجام دهند.