ایسنای علوم پزشکی تهران – ‎امروزه اصطلاحاتی همچون PGD و PGS در حوزه‌های ژنتیک و تولید مثل بسیار شنیده می‌شود، اما این اصطلاحات چه معنایی دارند و چگونه علوم و فناوری‌های ژنتیکی را به علوم و فناوری‌های تولید مثلی پیوند می‌دهند. اینها روش‌هایی برای ناباروری هستند و خوشبختانه در ایران تمام این روش‌های پیشرفته ژنتیکی، هم‌سطح با مراکز پیشرفته جهان، قابل دسترسی است.

‎دکتر سعیدرضا غفاری، متخصص ژنتیک و مسوول کلینیک سلامت مادر، جنین و نوزاد این مرکز در برنامه پایان ناباروری با اشاره به پیشرفت‌ روش‌های درمان ناباروری در جهان و ایران گفت: حدود چهار دهه از شکل‌گیری روش‌های کمک‌باروری می‌گذرد و در این مدت شانس بالقوه موفقیت درمان از پنج درصد به بیش از ۸۰ درصد رسیده است که این آمار نشان‌دهنده پیشرفت شگفت‌انگیز علوم و فناوری‌های تولید مثلی است، یکی از دلایل افزایش موفقیت این درمان‌ها نیز رشد و توسعه دانش و فناوری‌های ژنتیکی است.

درمان در منزل یکی از بهترین مقالات را مشاهده کنید

‎این متخصص ژنتیک با اشاره به عوامل متعدد موثر در وقوع بارداری افزود: یک بارداری موفق نیازمند عناصر متعددی است که برخی مربوط به جنین، برخی مربوط به مادر و برخی مربوط به محیط‌ است، تکنیک‌های ژنتیکی می‌توانند در ارزیابی سلامت جنین کمک‌کننده باشند، در واقع به‌طور طبیعی سیستم حیات به‌ گونه‌ای طراحی شده که سلامت و قدرت لازمه بقا و ماندگاری است، در حوزه تولید مثل نیز، جنین‌هایی می‌توانند مراحل تقسیم سلولی، لانه‌گزینی و رشد را طی کنند که سالم باشند، یعنی ژنتیک سالمی داشته باشند. اینجا است که علم ژنتیک با تکنیک‌هایی مثل تشخیص ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی و غربالگری ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی برای ارزیابی سلامت و انتخاب بهترین و سالم‌ترین جنین‌ها به کمک علوم باروری می‌آید.

همچنین ‎دکتر مریم رفعتی، متخصص ژنتیک و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا نیز در ادامه به تفاوت این دو تکنیک و کاربردهای آنها اشاره کرد و گفت: گاهی با زوج‌هایی روبرو هستیم که سابقه بیماری‌ یا معلولیت خاصی در خود یا افراد خانواده‌ خود دارند، برای این دسته از زوج‌ها از تکنیک ژنتیکی تشخیص پیش از لانه‌گزینی جنین یا PGD استفاده می‌کنیم، در واقع در این گروه ما می‌دانیم که باید به دنبال یک اختلال ژنتیکی خاص، مثلاً تالاسمی، بگردیم و جنین‌های مبتلا به این ناهنجاری ژنتیکی را کنار بگذاریم.

درمانگاه زخم جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران را مشاهده کنید

وی افزود: اما گروه دیگری از زوج‌ها هستند که در خانواده‌ خود سابقه هیچ مشکل یا بیماری ژنتیکی ندارند و آزمایش‌های ژنتیکی‌ آنها نیز نرمال است، اما دچار سقط مکرر یا شکست مکرر درمان ناباروری‌ می شوند ، برای این گروه از تکنیک غربالگری ژنتیکی پیش از لانه‌گزینی جنین یا PGS استفاده می‌کنیم، در این روش ما به دنبال یافتن اختلال یا بیماری کروموزومی خاصی نیستیم، بلکه وضعیت ژنومیک جنین را به طور کلی بررسی می‌کنیم تا بتوانیم جنین‌های سالم‌تر را انتخاب کنیم.

غفاری ادامه داد: نباید فراموش کنیم که در بارداری طبیعی نیز شانس بارداری در هر ماه ۲۰ درصد است که کمتر از شانس بارداری در هر سیکل آی وی اف است، اما چرا فقط ۲۰ درصد، زیرا در مورد ۸۰ درصد باقیمانده، درصد قابل توجهی از جنین‌های تشکیل شده به لحاظ کروموزومی ناسالم‌اند به همین دلیل یا توان تکثیر و رشد ندارند یا موفق به لانه‌گزینی در رحم نمی‌شوند یا سقط می‌شوند، در آی وی اف یا روش‌های کمک‌ باروری نیز همین اتفاق می‌افتد. یعنی در ترکیب کروموزومی جنین که حاصل ۲۳ کروموزوم از مادر و ۲۳ کروموزوم از پدر است، ممکن است اختلالات یا ناهنجاری‌هایی رخ دهد که از روی ظاهر جنین قابل تشخیص نیست، در چنین مواردی، تکنیک ژنتیکی PGS به ما کمک می‌کند که بتوانیم جنین‌های شکل‌ گرفته در محیط آزمایشگاهی را به‌طور کامل از لحاظ ژنومیک بررسی کنیم.

غفاری به نقش عوامل ژنتیکی در بروز سقط مکرر اشاره کرد و گفت: شایع‌ترین علت سقط جنین اختلالات کروموزومی است. اختلالات کروموزومی ممکن است به صورت متعادل در پدر یا مادر وجود داشته باشد، اما به صورت نامتعادل در جنین بروز یابد و منجر به سقط شود. در چنین حالتی، گام نخست بررسی ژنتیکی محصولات بارداری است. اگر به هر دلیل محصول بارداری قابل ارائه به آزمایشگاه نبود، پدر و مادر باید به لحاظ ژنتیکی بررسی شوند تا از بروز سقط مکرر یا معلولیت و بیماری ژنتیکی در نوزاد پیشگیری شود. این کار در نهایت چند ماه زمان می‌برد، اما از عوارض جدی طولانی‌ مدت جلوگیری می‌کند.

‎‎وی اظهارداشت: خوشبختانه در ایران تمام تکنیک‌های پیشرفته ژنتیکی، هم‌سطح با مراکز پیشرفته جهان، قابل دسترسی است اما به هرحال این روش‌ها هزینه‌بر است و لازم است از زوج‌های نابارور حمایت مالی شود تا بتوانند از این دستاوردها بهره‌مند شوند. در واقع، این امر هم از بار اندوه و نگرانی خانواده‌ها می‌کاهد و هم از لحاظ سیاست‌های کلان جمعیتی و بهداشتی مهم است و سیاست‌گذاران و مدیران ارشد کشور باید به تسهیل شرایط استفاده از خدمات درمان ناباروری در کشور به طور ویژه توجه کنند.

همچنین دکتر رفعتی افزایش سن را یکی از عوامل افزایش احتمال بروز ناهنجاری‌های ژنتیکی دانست و گفت: هرچه سن خانم بالاتر برود، خطر بروز اختلالات کروموزومی در جنین بیشتر می‌شود. اگر در سنین ۲۰ تا ۳۰ سالگی، خطر بروز اختلالات کروموزومی ۴۰ تا ۵۰ درصد باشد، در ۳۰ تا ۴۰ سالگی به ۶۰ درصد می‌رسد و پس از ۴۰ سالگی به بیش از ۷۰ درصد می‌رسد، بنابراین در سنین بالا، شانس داشتن جنین سالم کمتر می‌شود، اما باز هم می‌توان با استفاده از تکنیک PGS جنین‌های باکیفیت را پیدا کرد و انتقال داد.

وی با تاکید بر تمایز PGS به روش فیش که قبلاً انجام می‌شد با PGS به روش جدید، یادآور شد: در گذشته PGS صرفا برای غربالگری چند بیماری یا ناهنجاری خاص انجام می‌شد و فقط جابه‌جایی یا اختلال چند کروموزوم قابل بررسی بود، این روش دیگر منسوخ شده است و ارزش علمی ندارد و به افزایش شانس موفقیت درمان ناباروری‌ یا سقط مکرر کمکی نمی‌کند، اما انجام PGS به روش جدید بررسی کامل و کلی همه کروموزوم‌ها در یک سلول نمونه از جنین است و با استفاده از این روش می‌توان سلامت ژنتیکی جنین را به‌ طور کامل ارزیابی کرد.