شیوه جدید درمان کرونا در مرحله کارآزمایی بالینی

ایسنا علوم پزشکی – دکتر فرهاد سیف، متخصص ایمونولوژی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران جزء نخستین افرادی است که توانست در سطح جهان روش درمانی متفاوتی را برای درمان کووید-۱۹ بر اساس هدف گیری همزمان مسیر پیام رسانی پایین دست گیرنده ACE2 (گیرنده ویروس کرونا که در کنترل فشار خون نقش حیاتی دارد) و نیز مسیر پیام رسانی گیرنده سایتوکاین ها (گیرنده های موجود بر سطح سلول های ایمنی که پاسخ های سیستم ایمنی را تنظیم می کنند) ارائه کند.

مقاله او و همکارانش که در ۱۱ می ۲۰۲۰ با عنوانJAK inhibition as a new treatment strategy for patients with COVID-19 در مجله سوئیسیInternational Archives of Allergy and Immunology منتشر شد، شیوه نوینی را در درمان بیماران مبتلا به کرونای شدید (severe) پیشنهاد کرد. او تا کنون شش مقاله در ارتباط با بیماری زایی کرونا به چاپ رسانده و دو مقاله دیگر وی و همکارانش در این زمینه تحت داوری است.

سیف در ارتباط با نگرش متفاوت خود به درمان بیماران ویروس کرونا به ایسنا علوم پزشکی این چنین توضیح داد: یکی از این مقالات که نوشتن آن از اول فروردین تا ۱۸ فروردین ۹۹ طول کشید، روشی را پیشنهاد می کند که در حال حاضر کارآزمایی های بالینی متعددی (حتی در کشور عزیز خودمان) بر اساس آن در حال اجراست.

این متخصص ایمونولوژی ادامه داد: آنچه باعث مرگ بیماران کووید-۱۹ می شود صرفا آسیب های بافتی ناشی از خود بیماری نیست، بلکه افزون بر انعقاد منتشر داخل عروقی، واکنش های سیستم ایمنی به علت خود سایتوکاین‌ها است. سایتوکاین‌ها موادی ترشح شده از سلول های ایمنی و سایر بافت ها (مانند هورمون‌ها) هستند که به سلول های ایمنی دستور حمله در مقابل عوامل بیگانه، بازسازی بافت های خودی و یا رشد، تمایز، بقا یا مرگ (آپوپتوز) را می‌دهند. سایتوکاین ها به گیرنده های منتقل کننده پیام سطح سلول های ایمنی متصل شده و بدین ترتیب دستورات لازم را منتقل می کنند. سایتوکاین های التهابی (مسئول حمله) در بیماری کووید-۱۹ بسیار افزایش پیدا می کنند که به آن طوفان سایتوکانی (Cytokine storm) می گویند؛ به این ترتیب علت مرگ بیماران می تواند شوک ناشی از التهاب افسارگسیخته باشد.

عضو جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران گفت: همه دنبال راهکارهای درمانی از بیرون سلول های ایمنی بودند تا سایتوکاین ها مهار شوند. راهکاری که ما ارائه کردیم مهار سیستم ایمنی از درون سلول ها بود زیرا مهار هر یک از سایتوکاین ها از بیرون باید جداگانه صورت پذیرد که به علت تعدد سایتوکاین های موثر در طوفان سایتوکاینی، روشی سنگین و پرهزینه است؛ بنابراین پیشنهاد دادیم که از داروهای مهار کننده ای (JAKinibs) استفاده کنیم که گیرنده های ورود ویروس (ACE2) که بر سطح سلول های ریه، قلب، کلیه، روده و… وجود دارند و گیرنده های سایتوکاین های که بر سطح سلول های ایمنی وجود دارند و هر دو از مسیر JAK-STAT برای انتقال پیام استفاده می کنند را خاموش کنند؛ به این ترتیب ما با یک تیر دو نشان خواهیم زد، نخست آنکه برخی عوارض بیماری مانند فشار خون ریوی و ترشحات غلیظ ریوی برطرف می شود و دوم طوفان سایتوکاینی را مهار می کنیم. پیش از این مقالات LANCET تنها پیرامون مهار طوفان سایتوکاینی صحبت کرده بودند و کسی به مسیر پیام رسانی مشترک ACE2 و سایتوکاین ها (JAK-STAT) دقت نکرده بود.

این متخصص ایمونولوژی با بیان اینکه کارآزمایی های بالینی این طرح شروع شده است گفت: هنوز نتیجه نهایی بیرون نیامده است اما تعدادی از آن ها خبرهای نویدبخشی را منتشر کرده اند. این روش برای افرادی که به بیماری بدون علامت یا ملایم مبتلا شده اند جایگاهی ندارد و فقط می توان برای افرادی که به فرم شدید تا بحرانی (critical) این بیماری مبتلا شده اند و بین مرگ و زندگی هستند به کار رود، زیرا در شرایط عادی این گیرنده ها در بدن افراد سالم هم وجود دارد و اگر ما سیستم ایمنی را نابجا خاموش کنیم ممکن است عملکرد سیستم ایمنی ضعیف شود و فرد به سرطان دچار شود، یا اگر سیستم فشار خون را به صورت موضعی غیرفعال کنیم، آن نیز تبعاتی در پی خواهد داشت؛ بنابراین انتخاب صحیح بیمار در این روش درمانی پیشنهادی، بسیار مهم است.

این عضو جهاد دانشگاهی علوم پزشکی گفت: بعد از انتشار این مقاله، Khan و همکارش از کالج سلطنتی لندن این مقاله مروری را در قالب نامه به سردبیر letter to editor)) نقد و تحسین کردند و اظهار کردند که درمان بسیار مناسبی است. اما توضیحات آن ها اشکالاتی داشت که در پاسخ آن ها ما نیز یک نامه به سردبیر با عنوان Combination of JAKinibs with Methotrexate or Anti-Cytokine Biologics in Patients with Severe COVID-19 نوشتیم که در کمتر از دو ساعت در ۱۲ ژوئن ۲۰۲۰ پذیرش و منتشر شد. به این ترتیب توانستیم از فرضیه خود دفاع کنیم و بگوییم چرا از این درمان می توان استفاده کرد؟ مقدار داروها چقدر باشد؟ معایب و مزایای آن ها نسبت به سایر داروها چیست؟

این متخصص ایمونولوژی در پایان گفت: استفاده از این روش معمولا برای بازگرداندن بیماران خاص به زندگی موفقیت آمیز بوده است  اما اینکه در آینده چه اتفاقی برای آنها می افتد مثلا ممکن است به سرطان منجر شود یا نه به ژنتیک افراد، مقدار و تعداد دفعاتی بستگی دارد که از این داروها استفاده شده است.

طراحی تصاویر : دکتر مجید پرنور، هیئت علمی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران