پول هوای پاک را می‌دهیم به خسارت آلودگی!

ایسنا علوم پزشکی تهران – روزنامه جوان درمطلبی با عنوان«پول هوای پاک را می‌دهیم به خسارت آلودگی!» این گونه آورده است:

فصل پاییز آغاز شده و مطابق سال‌های قبل باید منتظر آلودگی هوا و تبعات آن از جمله نیاز بخشی از سالمندان و گروه‌های حساس جامعه به کپسول اکسیژن و همینطور تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها به جز در دماوند و فیروزکوه باشیم. تجربه سال‌های گذشته به نحوی بوده که موارد بالا به عنوان سرنوشت محتوم تهرانی‌ها در فصل سرد سال به شمار می‌آید. با این حال موضوع آلودگی هوا نیز لاینحل نیست و حتی سال ۹۶ روش‌های مقابله با این موضوع تبدیل به قانونی شد که هنوز بخش اندکی از آن نیز اجرا نشده‌است. برای بررسی پیش‌بینی وضعیت آلودگی هوا در پاییز و زمستان پیش‌رو و همچنین کار‌های انجام شده و اقدامات انجام نشده در راستای کاهش انتشار آلاینده‌ها در شهر تهران به سراغ عضو سابق کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلانشهر‌ها رفته و در گفتگو با بهزاد اشجعی این موضوعات را بررسی کرده‌ایم.

اوضاع فعلی آلودگی هوا چگونه است؟ نسبت به قبل چه وضعیتی داریم؟

امسال تا الان وضعیت آلودگی هوا نسبت به سال‌های قبل بدتر و تعداد روز‌های آلوده هوا بیشتر شده‌است. از مجموع حدود ۲۰۰ روزی که از سال گذشته چیزی نزدیک ۹۰ روز یا بیشتر شاخص آلودگی هوا بالای صد بوده‌است. عامل آن نیز بحث ذرات معلق طبیعی است که از همان اول سال درگیر آن بوده‌ایم. دلایل محیطی که سال‌های قبل کمتر درگیر آن بودیم، امسال وضعیت وخیمی به لحاظ آلایندگی ذرات معلق طبیعی در تهران ایجاد کرد، البته در کل کشور هم شرایط مشابه بود.
هر چند شش ماه اول سال وضعیت وخیمی داشتیم، ولی در شش ماه دوم سال، چون جنس آلایندگی نسبت به شش ماه اول متفاوت است، پیش‌بینی آن سخت می‌شود. نمی‌توانیم بگوئیم، چون شش ماه اول هوا آلوده بوده به همین منوال در شش ماه دوم نیز هوا آلوده‌تر از سال قبل خواهد بود. این منطق درستی ندارد، چون جنس آلاینده‌های ابتدای سال با جنس آلاینده‌های از این بعد متفاوت است و عامل آن نیز متفاوت است. اتفاقاً عامل آن برعکس قبل است؛ یعنی در ابتدای سال هر چقدر وزش باد بیشتر بود آلایندگی نیز بیشتر می‌شد، چون آلودگی از جنس طبیعی مانند گردوخاک و مواردی از این دست است، ولی در شش ماه دوم اتفاقاً، چون ما سکون جوی داریم، آلودگی هوا هم داریم. اگر در شش ماه دوم نیز ناپایداری جوی و وزش باد و باران داشته باشیم، اتفاقاً کمک می‌کند هوا تمیز شود؛ بنابراین نمی‌توانیم در مورد شش ماه دوم سال نظر قطعی دهیم که هوا آلوده‌تر خواهد بود یا خیر. تجربه نشان داده هرگاه هوای ما در بهار آلوده‌تر بود در زمستان هوا تمیزتر شده‌است، چون آلودگی هوای بهار در نتیجه ناپایداری جوی است و آلودگی زمستان نتیجه پایداری جوی است؛ یعنی اگر در زمستان هوا ناپایدار باشد، آلودگی را کاهش می‌دهد و اگر پایدار باشد، به افزایش آلاینده‌ها کمک و هوا را آلوده می‌کند. امسال ناپایداری جوی ما بیشتر بوده و هر چند مطمئن نیستیم در پاییز و زمستان نیز اینگونه باشد، ولی اگر همان شرایط در زمستان اتفاق افتد، می‌شود انتظار داشت که کیفیت هوا بهتر از سال قبل شود.

ما هر سال میزانی از آلاینده‌ها را در هوا منتشر می‌کنیم و منتظر می‌نشینیم که بادی یا بارانی این آلودگی را ببرد. باید چه کنیم که خود آلاینده‌های هوا کاهش پیدا کند؟

بله درست است. باید مسئله آلودگی هوا را به دست خودمان حل کنیم و نباید منتظر شرایط جوی باشیم که باد یا باران بیاید تا ناپایداری جوی ایجاد شود و هوا را پاک کند. باید همان اول که این آلاینده‌ها می‌خواهد منتشر و وارد اتمسفر شود، جلوی آن را بگیریم و خیالمان راحت باشد که هرگونه وضعیت جوی نیز باشد، ما مشکلی نخواهیم داشت، ولی مسئله این است که در این چند سال از آلاینده‌ها غافل بوده‌ایم و اقدام خاصی برای کاهش آن انجام نداده‌ایم. قانون هوای پاک در سال ۹۶ ابلاغ شد که قانون جامعی در حوزه آلودگی هواست. خیلی هم اثرگذار است، ولی متأسفانه از زمان تصویب درصد زیادی از آن اجرا نشده است. دیوان محاسبات، سازمان بازرسی و سازمان محیط‌زیست همگی آمار داده‌اند که درصد زیادی از این قانون اصلاً اجرا نشده یا ناقص اجرا شده‌است. وقتی شرایط اجرای قانون اینگونه باشد، طبیعتاً نباید انتظار کاهش انتشار آلاینده داشته باشیم.

در قدم اول باید اجرای قانون هوای پاک پیش گرفته شود. عامل اصلی اجرایی نشدن قانون هوای پاک هم براساس چیزی که دستگاه اعلام کردند، تأمین‌نشدن منابع اعتباری است. طبیعتاً وقتی اعتباری وجود نداشته باشد و منابع تخصیص داده نشود، اکثر اقدامات قابل‌انجام نیست. مثلاً بحث نوسازی ناوگان فرسوده، توسعه موتورسیکلت‌های برقی و موارد اینچنینی مستلزم تأمین منابع مالی است و تا زمانی که منابع مالی آن تأمین نشود، ردیف بودجه مخصوص به آن در قانون بودجه ذکر و تخصیص داده نشود، طبیعتاً خیلی از این طرح‌ها هم امکان اجرا ندارد؛ بنابراین باید در درجه اول در قانون بودجه یک ردیف اعتباری مخصوص کاهش آلودگی هوا داشته باشیم که این اتفاق امسال برای اولین‌بار در قانون بودجه سال ۱۴۰۱ افتاد و یک ردیف اعتباری برای اجرای قانون هوای پاک دیده شد، ولی رقمی که آنجا آمده ۲۸۸ میلیارد تومان است که رقم خیلی پایینی است. حالا نمی‌دانم چه مقدار از این رقم تخصیص پیدا کرده‌است، ولی اگر کل این مبلغ هم تخصیص پیدا کند، عدد بالایی نیست.

این ۲۸۸ میلیارد چند درصد بودجه لازم است؟

بسیار ناچیز است. گزارشاتی از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده‌است که ما برای کاهش آلودگی هوا سالانه نیاز به ده‌ها هزار میلیارد تومان بودجه داریم. شما در نظر بگیرید قیمت یک اتوبوس دیزلی معمولی الان چیزی نزدیک ۶ میلیارد تومان است، حالا شهر تهران ۳ الی ۴ هزار کسری اتوبوس دارد. این عدد را ضرب در قیمت اتوبوس کنید، سهم دولت را هم از آن محاسبه کنید، همان عدد چند هزار میلیارد خواهد بود و اصلاً با ارقام ۲۰۰ و ۳۰۰ میلیاردی انجام دادن این موارد امکانپذیر نیست.

گفته شما متمرکز بر اتوبوس‌ها، موتورسیکلت‌ها و دیگر وسایل نقلیه است. نقش اصلی در آلودگی هوا مربوط به این دستگاه‌هاست؟ نقش صنایع و دیگر آلوده‌کننده‌ها چه مقدار است؟

برای این موضوع باید به مطالعات انتشار آلاینده‌های هوا رجوع کنید. در مورد شهر تهران چندین بار مطالعاتی انجام شده و در سایر شهر‌ها نیز کنسرسیوم دانشگاه‌های برتر کشور یکی دو سال پیش این مطالعات را انجام داده‌اند. براساس آمار منتشر شده مشخص است منابع مختلف در شهر‌ها چه مقدار در انتشار آلاینده‌های متفاوت نقش دارند. در شهر تهران پیرامون میزان ذرات معلق که در زمستان با آن سروکار داریم، بیشترین سهم مربوط به خودرو‌های دیزلی است؛ یعنی مجموع اتوبوس‌ها، کامیون‌ها و مینی‌بوس‌ها که موتور دیزلی دارند و متأسفانه بیشتر آن‌ها نیز در ناوگان حمل‌ونقل شهری استفاده می‌شوند، نقش اول را در انتشار ذرات معلق دارند.

براساس آخرین آماری که منتشر شد، این ناوگان خودرو‌های دیزلی حدود ۳۳ درصد در انتشار ذرات معلق در شهر تهران نقش داشته‌اند. بعد از آن صنایع، نیروگاه‌ها، خودرو‌های سواری و موتورسیکلت‌ها هستند که اعداد آن مشخص است، یعنی در مطالعات درصد انتشار به تفکیک گفته‌شده و درصد بالاتر مربوط به خودرو‌های دیزلی است.

ما باید براساس سهم هر منبع در آلودگی هوا برای اقدامات مناسب برنامه‌ریزی کنیم. وقتی سهم ناوگان دیزلی این مقدار زیاد است و متهم ردیف اول است باید راهکار‌های نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، برقی‌سازی آن‌ها و نصب فیلتر دود برای خودرو‌های دیزلی را به عنوان اولویت پیش ببریم. بعد از آن نوبت به منابع دیگر مثل سوخت نیروگاه‌ها، برقی‌سازی موتورسیکلت‌ها و دیگر منابع آلودگی می‌رسد و باید راهکار‌های مربوط به آن اجرا شود. برای هر منبع آلودگی هوا نیز راهکاری برای کاهش آن مشخص است. الزام قانونی آن نیز وجود دارد و چیز مجهولی نیست. ما می‌دانیم باید چکار کنیم، اما بحث این است که تا وقتی اعتبار نباشد و مشکلاتی برای هماهنگی اجرای این مصوبات وجود داشته باشد، اقدام خاصی انجام نمی‌شود و اگر اقدام خاصی هم انجام نشود ما باید همچنان دست به دامن شرایط جوی باشیم.

برخی از مواقع اخباری در خصوص فناوری‌های مقابله با آلودگی هوا مثل رنگ‌های ضدآلودگی هوا یا فیلتر‌های تصفیه هوا منتشر می‌شود. چه مقدار این اخبار واقعی است؟ اساساً چه مقدار در کشور ما به مباحث دانش‌بنیان برای مبارزه با آلودگی هوا توجه شده‌است؟

اخباری که در این خصوص منتشر می‌شود بیشتر جنبه مطالعاتی یا آزمایش موردی و پایلوت دارد و هیچ‌کدام از کشور‌ها با این روش‌ها آلودگی هوا را در کشور خود کاهش نداده‌اند، بلکه همه به‌وسیله همان راهکار‌هایی که عرض شد، این کار را انجام داده‌اند و تا حدودی به هوای پاک هم رسیده‌اند.

این مواردی که نام بردید بیشتر جنبه تحقیقاتی دارد و به عنوان راهکار اصلی هیچ‌گاه مطرح نشده‌است، چون تأثیر آنچنانی بر کاهش آلودگی هوا ندارد. اگر هم تأثیری داشته باشد، خیلی منطقه‌ای است. مثلاً اگر شما می‌خواهید کیفیت هوای یک منطقه خیلی خاصی را بهبود ببخشید می‌توانید از این سامانه‌های فیلتراسیون یا تهویه هوا استفاده کنید، ولی برای اینکه مشکل هوای یک شهر یا یک کشور را حل کنید راهکارش این نیست. جای دیگری نیز تجربه اجرا به صورت کلان وجود ندارد و به عنوان راهکار اثبات‌شده نیست.

راهکار‌ها همین است که در قانون آمده و بنده نیز عرض کردم و همه ابعاد آن نیز مشخص است. فقط بحث تخصیص مالی و بعضاً برخی از هماهنگی‌ها و زیرساخت‌هایی است که برای اجرای بعضی از موارد هنوز تأمین اعتبار نشده‌است. اگر تأمین شود طبیعتاً می‌توان این راهکار‌ها را نیز اجرا کرد و انتظار داشت که کیفیت هوا بهبود پیدا کند.

به هزینه‌های مقابله با آلودگی هوا اشاره کردید. خود آلودگی هوا چه مقدار خسارت برای ما ایجاد می‌کند؟ اگر این وضعیت ادامه پیدا کند چه مقدار هزینه از نظر سلامتی یا مالی سالانه به کشور تحمیل می‌شود؟

گزارشات مختلفی در این خصوص در داخل کشور از جمله توسط وزارت بهداشت منتشر شده‌است. بانک جهانی هم مطالعاتی را در سال ۲۰۱۸ انجام داد. در این مطالعات گفته شد فقط برای شهر تهران آلودگی از منظر ذرات معلق سالانه حدود ۶/۲ میلیارد دلار خسارت وارد می‌کند. این خسارت بیشتر به لحاظ ابعاد سلامتی و هزینه‌های سلامت افراد برآورد شده‌است.

فرض کنید اگر به‌دلیل بیماری‌های مربوط به آلودگی هوا فردی را در سن پایین از دست دهید، این از دست دادن چه مقدار به اقتصاد کشور ضرر وارد می‌کند. مطالعات وزارت بهداشت چیزی بالای ۲ میلیارد دلار برای تهران تخمین‌زده و برای کل کشور نیز حدود ۷ میلیارد دلار خسارت آلودگی هوا برآورد شده است. اگر همین عدد را معادل‌سازی کنید سالانه بین ۲ تا ۳ میلیارد دلار فقط در شهر تهران یا چیزی حدود ۶۰ تا ۹۰ هزار میلیارد تومان خسارت آلودگی هوا فقط از بعد سلامتی و فقط در تهران روی می‌دهد.

دیگر ابعاد خسارات آلودگی هوا هنوز محاسبه نشده‌است. خسارت تعطیلی‌ها، تأثیرات روی زیست‌بوم و زمین‌های کشاورزی و تأثیرات روحی و روانی که روی مردم دارد، هر کدام در جای خود قابل محاسبه است، ولی هنوز محاسبه نشده و فقط بحث سلامتی آن این مقدار محاسبه شده‌است. وقتی که ما فقط در بخش سلامتی داریم این مقدار برای آلودگی هوا ضرر می‌دهیم، بیایید نه به این مقدار، حداقل نصف این مقدار، برای آلودگی هوا هزینه کنید. متأسفانه این موضوع هنوز در دستور کار قرار نگرفته‌است و ما هر گاه طرح مبارزه با آلودگی هوا می‌دهیم دو دو تا چهارتا می‌کنیم، چه مقدار خرج این طرح و چه مقدار خرج آن طرح است! هزینه اصلاح مصرف سوخت چه مقدار است و مواردی از این دست. ولی هیچ‌گاه عدد خسارت هوا را به دلیل اینکه ملموس نیست درگیر نمی‌کنیم. در حالی که اگر طبیعتاً خسارت‌های اقتصادی را هم در کنار هزینه‌های طرح‌های کاهش آلودگی هوا قرار دهیم، شاهد بازدهی این طرح‌ها خواهیم بود و در نتیجه مطالعات هزینه و فایده آن مثبت است.

هزینه‌هایی که برای کاهش آلودگی هوا می‌شود، دائمی است؟

طبیعتاً برخی از هزینه‌ها مستمر برای کاهش آلودگی هوا انجام می‌شود؛ مثلاً در بحث تعویض خودرو‌های فرسوده یکسری از خودرو‌های فرسوده سالانه با افزایش سن به ناوگان اضافه می‌شود که باید این‌ها اسقاط و نوسازی شود. به همین دلیل هزینه مستمر همیشه وجود دارد، اما کم‌کاری‌های گذشته موجب شده‌است رقم اجرای طرح الان زیاد باشد. ما ۱۰ سال هیچ اتوبوس جدیدی برای شهر نداشتیم و تازه الان ۵۰۰ اتوبوس یا مینی‌بوس خریداری شده که اخیراً ۲۰۰ تای آن به شهرداری تهران ارائه شده‌است. ما در سال‌های گذشته اتوبوس نمی‌خریدیم و ناوگان قبلی نوسازی نمی‌شد. موتورسیکلت‌ها نوسازی نمی‌شد، همه این کم‌کاری‌های گذشته انباشت شده و رسیده به این نقطه که ما در ابتدای اجرای این طرح باید یک چنین هزینه‌های کلانی را انجام دهیم.
طبیعتاً در آینده وقتی کم‌کاری‌های گذشته جبران شد، آن چیزی که به صورت مستمر باید هزینه شود، کمتر از عددی است که الان عرض کردم. ولی اینکه در آینده هیچ هزینه‌ای نکنیم شدنی نیست؛ طبیعتاً سال به سال باید برخی از هزینه‌ها برای کاهش آلودگی هوا انجام شود. اگر این کم‌کاری‌ها جبران شود، هزینه‌هایی که باید به شکل مستمر انجام شود، کمتر از مواردی خواهد بود که عرض کردم.

انتهای پیام