طبق آمار مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌های آمریکا (The Center of Disease Control) 35 درصد از بزرگسالان در این کشور در طول شبانه روز به اندازه کافی نمی‌خوابند. براساس اعلام بنیاد ملی خواب National Sleep Foundation آمریکا، طول زمان یک خواب سالم برای افراد ۲۶-۶۴ سال ۷-۹ ساعت و برای افراد ۶۵ سال ۷-۸ ساعت در طول شبانه روز است. اما افراد مبتلا به انواع بی خوابی نمی‌توانند در طول شبانه روز به اندازه‌ای که عنوان شد بخوابند که این مسئله عوارضی جدی را برای سلامت آن‌ها به همراه خواهد داشت. به همین بهانه، در ادامه این مطلب قصد داریم با استفاده از اطلاعات پزشکی، جدیدترین روش‌های درمان بی خوابی و مقابله با این شرایط را خدمت شما ارائه کنیم.

بی خوابی چیست؟

پیش از اینکه به سراغ درمان کم خوابی یا خوابی برویم، این شرایط را تعریف خواهیم کرد تا درک بهتری از آن داشته باشید. بی خوابی نوعی اختلال خواب است. در این اختلال خواب، شما به سختی به خواب خواهید رفت، به سختی خواب خواهید ماند یا خیلی زود و بدون هیچ دلیلی از خواب بیدار خواهید شد.

در بی‌خوابی حاد (کوتاه مدت) ممکن است فرد یک تا چند روز و حتی یک هفته نتواند بخوابد و در بی‌خوابی مزمن شرایط بدتر شده و این امکان وجود دارد که نخوابیدن فرد یک ماه یا بیشتر به طول انجامد.

انواع بی‌خوابی

برخلاف باور عموم، بی‌خوابی انواع مختلفی دارد و تنها در یک گونه خلاصه نمی‌شود. هر نوع از این اختلال به روش درمان جداگانه‌ای نیاز دارد. به طور کلی، می‌توان انواع بی‌خوابی را به دو دسته بی‌خوابی اولیه و بی‌خوابی ثانویه تقسیم کرد.

بی خوابی اولیه

در این نوع بی‌خوابی مشکل بیمار ناشی از عوامل محیطی است. علل بی خوابی اولیه شامل موارد زیر است:

استرس ناشی از اتفاقات مهم زندگی ( طلاق، مرگ عزیزان، تغییر شغل )
شرایط محیطی مانند نور، حرارت و سرو صدا
تغییرات برنامه خواب مانند تغییر شیفت کاری یا بی خوابی ناشی از مسافرت طولانی

استرس یکی از مهم‌‌ترین دلایل بی‌خوابی اولیه است و به همین دلیل در این نوع بی‌خوابی نسبت به درمان بی خوابی و استرس به صورت یکجا اقدام می‌شود. در بسیاری از موارد روش‌های درمان بی خوابی و استرس به عنوان مکمل هم تجویز می‌شوند چرا که بی خوابی می‌تواند سبب افزایش استرس شود؛ در برخی موارد نیز کاهش استرس خود به خود سبب بهبود وضعیت بیخوابی فرد خواهد شد.

بی خوابی ثانویه

در بی‌خوابی ثانویه، بیماری‌های جانبی سبب بروز اختلال در خواب فرد خواهند شد. مانند آسم، افسردگی، آرتروز، سرطان، سوزش معده، روده، داروها و یا مصرف موادی مانند الکل، کافئین و تنباکو.

بیشتر بخوانید: مواد خوراکی که نباید قبل از خواب بخورید

عوارض بی‌خوابی

شاید فکر کنید که خوابیدن کم‌تر می‌تواند زمان شما را جهت وقت گذاشتن برای کار، تفریح یا هر چیز دیگری افزایش دهد و نیازی نیست که نسبت به درمان کم خوابی خود اقدام کنید. اما بهتر است بدانید که این شرایط نه تنها باعث کاهش انرژی شما برای انجام دادن کارهای مختلف خواهد شد بلکه ممکن است در سلامتی و عملکرد درست بدن نیز تداخل ایجاد کند.

در صورت رفع نشدن بی‌خوابی، این بیماری ممکن است عوارض زیر را به همراه داشته باشد:

افزایش ریسک برخی شرایط پزشکی مثل سکته، حمله آسم، تشنج، ضعیف شدن سیستم ایمنی، حساسیت به درد، التهاب، چاقی، دیابت، فشار خون بالا، بیماری‌های قلبی
افزایش ریسک اختلالات روحی و ذهنی مثل افسردگی، سردرگمی و نامیدی
کاهش امید به زندگی

بیشتر بخوانید: کم خوابی خطر ابتلا به زوال عقل را دو برابر می‌کند

داروها و جدیدترین درمان بی خوابی

اگر بی خوابی متعاقب علت خاص باشد، بهترین شیوه درمان آن بر طرف کردن یا کنترل علت اولیه است.
بی خوابی کوتاه مدت را که از یک روز تا یک هفته می‌تواند به طول انجامد، بدون درمان دارویی و تنها با تغییر روش زندگی می‌توان رفع کرد.
رفع بی خوابی مزمن اما تنها با تغییر سبک زندگی و عادت فرد امکان پذیر نبوده نیازمند تجویز دارو یا حداقل استفاده از داروی گیاهی برای استرس و بیخوابی است. در این بخش انواع مختلف و جدیدترین درمان بیخوابی را پوشش خواهیم داد تا اگر دچار بی‌خوابی هستید با توجه به شرایط خود درمان مناسب را انتخاب کنید.

رفتار درمانی بیخوابی

اگر به مدت کمی بی خواب شده‌اید می‌توانید با استفاده از این روش‌ها اختلال خواب خود را از بین برده و دوباره لذت خواب خوب را بخشید. لازم به ذکر است که درمان بی خوابی در بزرگسالان و کودکان با استفاده از دارو در الویت قرار نداشته و ابتدا امتحان روش‌های زیر که برای همه گروه‌های سنی مناسب هستند توصیه می‌شود:

سعی کنید هر شب در زمان و ساعت مشخص به تخت خواب بروید و هر روز ساعت خاص از خواب بیدار شوید و از چرت زدن در وسط روز خودداری کنید. با این شیوه رفتاری قادر به تنظیم بیولوژیک خواب بدن خواهید بود.
از گوشی تلفن همراه یا کتاب‌های الکترونیک در موقع خوابیدن استفاده نکنید. نور ناشی ار آنها در پروسه تنظیم خواب اختلال ایجاد می‌کند و راه شما را برای درمان بی‌ خوابی و استرس طولانی‌تر خواهد کرد.
از کافئین ،نیکوتین و الکل در اواخر روز پرهیز کنید. کافیین و نیکوتین جزء مواد محرک محسوب شده و مانع خوابیدن می‌شوند. هم چنین الکل می‌تواند سبب بیدار شدن در اواسط شب شده و کیفیت خواب را مختل می کند.
یه‌ طور منظم ورزش کنید. زمان ورزش را ۳-۴ ساعت قبل از زمان خواب خود تنظیم کنید تا سبب اختلال رفتاری خواب نشود.
در اواخر روز و نزدیک به زمان خواب غذای سنگین میل نفرمایید.
یک مکان راحت، تاریک، ساکت و با دمای معتدل را برای خوابیدن انتخاب کنید.
سعی کنید که پیش از خوابیدن تا حد امکان آرامش خود را افزایش دهید. مثلا به موزیک آرامش بخش گوش دهید و یا قبل از خواب دوش بگیرید.

بیشتر بخوانید: محققان: علائم بدخوابی می تواند پیش بینی کننده اختلال شناختی در آینده باشد

داروی گیاهی برای استرس و بیخوابی

اگر موفق به درمان بی خوابی و استرس از طریق رفتار درمانی نشدید می‌توانید از داروهای گیاهی یا قرص برای بی خوابی استفاده کنید. در جدیدترین درمان بی خوابی داروها به سه بخش عمده تقسیم می‌شوند؛ داروهای گیاهی، داروهای بدون نیاز به نسخه و داروهای مستلزم نسخه و تجویز پزشک که در این بخش به هر سه آن‌ها اشاره خواهیم کرد.

البته، خواب آورها و داروهای درمان کم خوابی انواع متفاوتی دارند و تعداد بسیار زیادی از محصولات خواب آور در بازارهای دارویی آمریکا به فروش می رسد. نکته مهم درباره این داروها این است که هر یک از دسته‌های دارویی کاربرد مختلفی داشته و به نوع بی خوابی و شرایط جسمانی برای افراد مختلف بستگی دارند. همچنین توجه به این نکته نیز حیاتی است که بسیاری از این محصولات عوارض جانبی جدی در گروه های سنی خاص به همراه دارند.

برخی از محصولات دارویی و گیاهی در بازار آمریکا که در رفع بی خوابی حاد و مزمن بکار می روند و در انواع جدیدترین درمان بی خوابی از آن‌ها استفاده می‌شود به شرح زیر هستند:

والرین (Valerian) یا سنبل الطیب: ریشه این داروی گیاهی برای استرس و بیخوابی مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین می‌تواند برای بی‌قراری و اضطراب عصبی نیز مفید باشد. والرین همچنین یک گیاه مفید برای رسیدن به آرامش و درمان بی خوابی ناشی از افسردگی نیز به حساب می‌آید.
گل ساعتی (Passionflower): گل ساعتی یکی از گیاهان بسیار تاثیرگذار برای درمان بی خوابی در بزرگسالان به شمار رفته و ترکیب آن با والرین می‌تواند خواب عمیق و لذت بخشی را به شما هدیه دهد. این ماده همچنین در افرادی که دچار اختلالات روحی هستند به میزان قابل توجهی می‌تواند به درمان بی خوابی ناشی از افسردگی کمک کند.
بادرنجبویه (Lemon Balm): این گیاه علاوه بر درمان بی خوابی و استرس و همچنین ناراحتی‌های عصبی به عنوان یک آنتی اکسیدان فواید بسیار زیادی برای کبد و عملکرد مغز به همراه دارد.
مالت (Hops): نوشیدنی‌های مالت نظیر ماء‌الشعیر می‌توانند آرامش شما را افزایش داده و همانند یک قرص برای بی خوابی عمل کنند.
بابونه (Chamomile): گیاه بابونه که شاید شناخته‌ شده‌ترین داروی گیاهی برای درمان بی خوابی و استرس و همچنین مشکلات عصبی در بین ایرانی‌ها باشد که خواص بسیار زیادی برای بهبود وضعیت روحی و آرامش ذهنی دارد. این گیاه که معمولا به شکل چای مورد استفاده قرار می‌گیرد علاوه بر رفع بی خوابی تاثیرات مثبتی برای دستگاه گوارش و سلامت پوست به ارمغان خواهد آورد.
مکمل ملاتونین (Melatonin): مکمل ملاتونین می‌تواند سبب خواب آلودگی و کاهش دمای بدن شده و بدن را وارد مرحله خواب نماید.
مکمل منیزیم (Magnesium): منیزیم به عنوان مکمل غذایی موثر در تنظیم خواب مورد استفاده قرار گرفته و کمبود آن می‌تواند سبب اضطراب، اختلال خواب، بیقراری و اختلال ریتم قلبی شود.
تیامین (Thiamine): تیامین یا ویتامین B1 با خواص ضد اضطرابی می‌تواند سبب جلوگیری از اختلال خواب شده و به درمان کم خوابی یا بی خوابی بی‌انجامد.

داروهای خواب آور بدون نسخه (over-the-counter sleep aids)

دسته بزرگی از انواع محصولات موجود در بازار داروهای نظیر انواع قرص برای بی خوابی بدون نسخه پزشک از طریق داروخانه‌ها در دسترس هستند که البته انتخاب و استفاده از آن‌ها برای درمان کم خوابی یا بی‌خوابی باید با توجه به سن و وضعیت بیمار صورت گیرد.

داروهای حاوی دیفن هیدرامین ( Diphenhydramine ) شامل برندهای دارویی مثل بنادریل Benadryl ،Tylenal PM ،Advil PM و Aleve PM که در ترکیب آن‌ها دیفن هیدرامین به عنوان خواب آور استفاده شده است و معمولا به شکل قرص برای بی خوابی به فروش می‌رسند.

دیفن هیدرامین یک آنتی هیستامین خواب آور است که می‌تواند به شما برای درمان بی خوابی و استرس کمک کند. از عوارض آن میتوان به خواب آلودگی، خشکی دهان، دوبینی، یبوست واحتباس ادراری اشاره کرد. به علاوه این داروها خطر اختلال حرکتی را نیز دارند که می‌تواند سبب بروز عوارضی مثل زمین خوردگی شود. به همین جهت داروهای حاوی دیفن هیدرامین در افراد مسن توصیه نمی‌شود و جزو داروهای پرخطر در سنین بالای ۶۵ سال محسوب می شود.

داروهای حاوی دوکسیلامین Doxylamine شامل برندهای خواب آور Nyquil و Unisom است. دوکسیلامین نیز جزو آنتی هیستامین های خواب آور محسوب می شود و عوارضی مشابه دیفن هیدرامین دارد. بنابراین خطر مصرف برندهای حاوی این ماده در افراد مسن باید مورد توجه قرار گیرد.

به طور کلی، با اینکه داروهای گیاهی، مکمل‌ها و داروهای خواب آور بدون نسخه در دسترس قرار دارند اما توصیه می‌شود که پیش از انتخاب و مصرف آن‌ها با افراد متخصص مشورت کنید و نوع دارو یا مکمل را با توجه به سن و شرایط جسمانی خود انتخاب کنید.

بیشتر بخوانید: خواب عمیق به پاکسازی مغز از سموم مرتبط با آلزایمر کمک می کند

داروهای خواب آور نسخه‌ای

عمده داروهای خواب آور نسخه‌ای در دسته داروهای تسهیل کننده گیرنده گابا (GABA) در مغز قرار می‌گیرند که پزشکان برای درمان بی خوابی و استرس بالای بیمار از آن‌ها استفاده می‌کنند. واسطه شیمیایی گابا GABA در مغز سبب کاهش هوشیاری و آرامش مغز و اثر خواب آوری می‌شود. این دسته از داروها دارای عوارضی مانند توهم ،اختلال حافظه و اختلالات رفتاری خواب مانند راه رفتن، رانندگی، خوردن غذا و برقراری تماس تلفنی در خواب می باشند. داروهای زیر از دسته داروهای تسهیل کننده گیرنده گابا در مغز قرار می‌گیرند:

Eszopiclone با نام تجاری Lunesta: این دارو که به شکل قرص برای بی خوابی عرضه می‌شود به دلیل جذب سریع باید دقیقا پیش از خواب مصرف شود. Eszopiclone به افزایش مدت خواب (۸-۷ ساعت) کمک می‌کند و از طرفی می‌تواند اثر وابستگی و اعتیاد آور داشته باشد. از مصرف همزمان الکل و غذاهای چرب یا سنگین با این دارو باید خودداری شود.

Zaleplon با نام تجاری Sonata : این کپسول خوراکی با جذب سریع باید دقیقا قبل از خواب مصرف شود. گر چه این دارو خواب آور است اما کمکی به افزایش مدت خواب نمی‌کند، به عبارت دیگر سریع اثر می‌کند و سبب خواب می‌شود و به همان سرعت نیز اثرش از بین می‌رود. اثر این دارو تا حدود ۴ ساعت باقی می‌ماند و البته سبب وابستگی دارویی می‌شود. از مصرف همزمان الکل و غذاهای چرب یا سنگین با Zaleplon باید خودداری شود.

Zolpidem با نام های تجاری Ambien ،Edluar ،Intermezzo ،Zolpimist: این دارو به صورت قرص برای بی خوابی (Ambien ،Ambien CR زولپیدم ژنریک)، قرص زیر زبانی (Intermezzo ،Edluar، زولپیدم ژنریک) و اسپری خوراکی (Zolpimist) موجود است.

Zolpidem نیز خواب آور و دارای اثر وابستگی دارویی است. از مصرف همزمان الکل و غذاهای چرب و سنگین با همه انواع زولپیدم باید خودداری شود.

دسته داروهای بنزودیازپین Benzodiazepines: عموما این داروها برای درمان اضطراب تجویز می‌شوند. این دسته داروها با اثر اعتیاد آوری بالا و عوارض ناشی از قطع ناگهانی جزو گروه های دارویی پرخطر بوده و برای افراد مسن توصیه نمی‌شوند.

مصرف انواع قرص برای بی خوابی که در دسته داروهای بنزودیازپین قرای می‌گیرند با الکل و سایر داروهای مخدر (ضد درد) اکیدا توصیه نمی‌شود. داروهای زیر جزو دسته بنزودیازپین ها می باشند که دارای مجوز FDA به عنوان داروی خواب آور هستند.

Temazepam (Restoril): این کپسول خواب آور، به افزایش مدت خواب کمک کرده و البته مشکلاتی نظیر ایجاد وابستگی دارویی را در پی دارد.
Triazolam (Halcion): این قرص برای بی خوابی بسیار تاثیرگذار به شمار رفته و یک خواب آور قوی است اما کمکی به افزایش مدت خواب نکرده و همچنین دارای اثر وابستگی دارویی است.
Lorazepam (Ativan): این قرص برای رفع بی خوابی ناشی از اضطراب و استرس تجویز می‌شود.
Flurazepam (Dalmane): این کپسول خواب آور بوده و وابستگی دارویی ایجاد می‌کند.
Oxazepam (Serax): این کپسول عمدتا برای درمان اضطراب مصرف می شود و برای درمان کم خوابی یا بی خوابی مجوز FDA ندارد.
Alprazolam (Xanax): این قرص برای اضطراب و اختلالات پانیک ( Panic ) تجویز می شوند. FDA مجوز مصرف این دارو را برای رفع بی خوابی صادر نکرده است. علیرغم مصرف مردم برای درمان بیخوابی، زاناکس داروی مناسبی برای درمان بیخوابی به حساب نمی‌آید.

هشدارهای جدی در مصرف بنزودیازپین ها وجود دارد. از جمله می توان به عدم قطع ناگهانی بدون اطلاع پزشک، عدم مصرف الکل و داروهای ضد درد همزمان با بنزودیازپین ها و هشدار جدی در مصرف این گروه دارویی در افراد مسن که خطر اختلالات شناختی و حافظه، توهم، زمین خوردگی، شکستگی و تصادفات رانندگی را در بر دارند، اشاره کرد.

آگونسیت گیرنده ملاتونین: Ramelteom با نام تجاری Rozerem قرص خوراکی است که با اتصال به گیرنده ملاتونین در مغز سبب برقراری ریتم فیزیولوژیک خواب و بیداری در مغز، و درمان کم خوابی و بی خوابی می‌شود. خوشبختانه این قرص اعتیاد آور نیست و بهترین زمان مصرف آن ۳۰ دقیقه قبل از خواب است.

مسدود کننده گیرنده هیستامین در مغز: Doxepin با نام تجاری Silenor قرص خوراکی است که با انسداد گیرنده هیستامین در مغز کمک به افزایش مدت خواب می نماید. Dozepin جزو داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای است که از اثر خواب آوری آن بعنوان داروی خواب آور نیز استفاده شده و اعتیادآور نیست.

مسدود کننده گیرنده Orexim با نام تجاری Belsomra گیرنده orexin را مهار می کند. orexin سبب بیداری و هوشیاری مغز می شود، قرص خوراکی بلسومرا خواب آور و افزاینده زمان خواب و دارای اثر وابستگی دارویی نیست

لازم به تاکید است که مصرف خودسرانه داروهای نسخه‌ای خواب آور به جهت درمان کم خوابی یا بی خوابی به هیچ عنوان توصیه نشده و ممکن است عوارضی جدی را برای شما به همراه داشته باشد.

بیشتر بخوانید: گرگرفتگی در خواب ناشی از یائسگی چگونه کنترل می شود؟

کلام آخر

بی خوابی نوعی اختلال در خواب است که ممکن است نخوابیدن به مدت یک روز تا چند ماه را در پی داشته باشد. گاهی اوقات عادت و برخی عوامل محیطی سبب بی‌خوابی هستند که اصلاح آن‌ها معمولا رفع و درمان بی‌خوابی را در پی خواهد داشت. درنوع دوم بی‌خوابی بیماری‌های جانبی سبب بروز این شرایط هستند که در این صورت استفاده از داروهای خواب آور توصیه می‌شود.

داروهای درمان بیخوابی به سه دسته داروهای گیاهی، داروهای بدون نیاز به نسخه و داروهای مستلزم نسخه تقسیم می‌شوند. با اینکه دسترسی به داروهای گیاهی و بدون نسخه برای همه امکان پذیر بوده اما انتخاب این داروها باید با توجه به سن و شرایط فرد صورت بگیرد و به همین دلیل نیز توصیه می‌شود پیش از مصرف آن‌ها حتما با افراد متخصص مشورت کنید.

Sources:

mayoclinic.org
mayoclinic.org
olufunmilola A,etal.over-the-countery scontaining diphenydranine and do xylanine used by dderadults to improve sleep 2017 9(4):808-817.NCBI –almnlmnih.gor Accessed Jan 2020
sleep Aids:understand over-the-counter options.Mayo dinic.com accessed jan 2020
sleep suppert supplements.Top 5 sleep supplements 2020.sleep supportsupplements .com last accessed Jan 2020